Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi

İstanbul, Şehzade ve Edirne, Selimiye Külliyelerinde İşlevsel Sistemler ve Kalite Analizi

Gülşen Dişli — 2023-03-19

Tarihi yapılarda işlevsel sistemler olarak adlandırılan ısıtma, soğutma, havalandırma, aydınlatma, akustik, temiz ve atık su sistemleri ile çatı akaçlama sistemleri, yapıların uzun süre ayakta kalmasında en önemli etkenler arasında olmuştur. Yapıların su ihtiyacını karşılamak, atık ya da yağmur/kar sularının tahliye edilmesini sağlamak, mekânların ve kullanıcılarının ısıl konfor, doğal havalandırma, serinleme ve aydınlatma koşullarına yardımcı olmak üzere tasarlanan bu sistemler, yapıyla birlikte çoğunlukla bir vakıf eseri olarak inşa edilmişlerdir. Bu araştırma kapsamında Mimar Sinan’ın çıraklık eseri olarak atfedilen İstanbul, Şehzade Külliyesi ile ustalık eseri olarak anılan Edirne, Selimiye Külliyesi sahip oldukları işlevsel sistemleri açısından incelenmiş, bu sistemler, türleri, mimari özellikleri, konumları bakımından ilk kez tanıtılarak işlevsel kalite analizi bağlamında değerlendirilmiştir. Böylece Mimar Sinan’ın mesleğinin ilk dönemi ve son döneminde inşa ettiği iki külliye yapısında uyguladığı işlevsel sistemlerde karşılaştırmalı bir analiz yapılmıştır. Mimar Sinan’ın inşa ettiği külliye yapıları plan, mimari ve süsleme özellikleri bakımından oldukça fazla çalışılan bir konu olmasına rağmen, bu yapıların pasif yaşam koşullarının bir parçası olan işlevsel sistemleri açısından çok kısıtlı düzeyde incelenmiş olması, konunun özgünlük değerini artırmaktadır.

Bir İbadet Mekanının Dönüşümü: Hortacı Camii (Rotonda)

Elif Durmaz — 2023-03-19

Bu çalışmada Yunanistan’ın Selanik şehrinde yer alan Hortacı Camii tarihi geçmişi ve fiziksel değişimleri ile incelenmektedir. Yapı, bir Roma mabedi olarak 4. yüzyılda inşa edilmesinin ardından Hristiyanlığın kabulü ile kilise, Osmanlı Devleti’nin Selanik sınırlarında egemenlik kurması ile de cami olarak kullanılmıştır. Selanik’in Yunanistan’a geçmesi ile tekrar kiliseye dönüştürülmüştür. Tarih boyunca geçirmiş olduğu bu dönüşümler, yapı üzerinde fiziksel olarak izlerini bulundururken aynı zamanda geçmişin yorumlanmasında da toplumsal ve kültürel yansımalarıyla önem ifade etmektedir. Özelleşmiş yapılar olmaları ibadet mekânlarının dönüşüm ve yeniden işlevlendirme süreçlerini incelemeye değer kılmaktadır. Günümüzde müze olarak ziyaret edilebilen Rotonda (Hortacı Camii) da onlardan birisidir ve bu makale kapsamında veri toplamaya yönelik literatür taraması süreci yürütülerek araştırılmıştır. Yapı, tarih içinde geçirdiği dönüşümler ile fiziksel, kültürel ve dini bağlamda ele alınmaktadır. Sonuç olarak ise dini yapı türleri arasındaki dönüşüm dini ritüeller, mekânsal düzenleme ve yönelimler, mimari elemanlar ve sembolik anlamlar açısından değerlendirilmiş, benzerlik ve farklılıklar ortaya konmuştur.

Aksaray İli, Akin Köyü Monografisi

Erkan Aygör — 2023-03-19

Çalışmayı ele almamızdaki amaç; Akin Köyü soyut ve somut kültürel mirasının ortaya çıkarılmasında yatmaktadır. Akin Köyü daha önce araştırmacıların ilgisini çekmemiştir. Araştırma da diğer önemli bir sebep kaya oyma mekânların hızlı bir yok oluş sürecine girmesidir. Araştırma köy monografisi şeklinde hazırlanmıştır. Soyut kültürel miras inanç, gelenek, folklor yerinde yoğun gözlem ve halk ile yapılan röportajlar ile gerçekleşmiştir. Somut kültürel miras, mimari eserlerin rölöve alımı, çizimlerin yayına hazırlanması ve fotoğraflama ile oluşturulmuştur. Mimari eser incelemesi birer adet cami ve çeşme ile üç adet kaya oyma mekân ile gerçekleştirilmiştir. Kırsal mimarinin belki de en eski şekli olan mağarada yaşama olayı Paleotik dönemde yoğun bilinmekle birlikte, Kapadokya bölgesinde Neolitik Çağda da devam ettiğinden bahsedilir. Akin köyü ve bölgesine 16. Yüzyılda başlayan göçlerle birlikte, insanların benzerlerini Kapadokya’da gördükleri kaya oymalarda, yer altı şehirlerinde yaşam şekli, mağaralarda uygulanmaya başlamıştır. Bu göç hareketliliği bölgede devam etmiş ve Akin Eski köyde yirmi adet mağarada yaşanmıştır. Mağaralarda doğan günümüzün yaşlıları burada insanların 1960’lı yıllara kadar ikamet ettiğini belirtmektedir. Günümüzdeki yeni yerine taşınan köyde yaşam 1966 yılında devletin desteği ile tapulu arazilerin halka dağıtılması ile başlamıştır. Akin Eski Köy cami kadim ahşap direkli cami geleneğimizin temsilcisi olarak varlığını sürdürmektedir. Yine tatlı su çeşmesi sivri kemerli formu, deposu, yalağı ile geleneksel su mimarimizin en güzel şeklinin bölgede yaşatmaktadır. İnsanlara ve hayvanlara hizmet etmektedir. Kültürel mirasımızın canlı kanıtları soyut ve somut eserlerimizi korumak ve yaşatmak gelecek nesillere borcumuzdur. Akin Eski Köyü ve çevresinde acil müdahale bekleyen eserler ve kaya oyma mekânlar ivedilikle korunmaya alınmalıdır.

Diyarbakır’da Lâle Devrinden Yansıyan Acı Yaşam Öyküleri: Zübeyde ve Leylâ Hanım Türbesi

Cemal ÇIĞ — 2023-03-19

Osmanlı İmparatorluğu’nda Sultan III. Ahmet dönemi (1718-1730) tarih sahnesinde Lâle Devri adıyla tanınmaktadır. Sosyal yaşamdan mîmârîye birçok alanda değişimin hissedildiği dönemin sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. Söz konusu devirde Osmanlı başkentinde saray, köşk ve konak gibi sivil yapı türlerinde inşâ faaliyetleri artmış özellikle meydan çeşmeleri başkente farklı bir kimlik kazandırmıştır. Çalışmada Lâle Devri’nde bani Köprülüzâde Abdullah Paşa tarafından eşi ve kızı için Diyarbakır’da inşâ edilen Zübeyde ve Leylâ Hanım Türbesi değerlendirilecektir. Bu dönemde süslemeye başkent dâhil olmak üzere dini mîmârîde pek fazla rastlanmadığından yapı büyük bir öneme sahiptir. Türbe, Nebi Camii’nin güneyine bitişik konumu, planı, kitâbeleri, süsleme programı ve açık kubbesi ile dikkat çekmektedir. Zübeyde ve Leylâ Hanım Türbesi Lâle Devri mîmârîsinin Anadolu’daki temsilcisi olarak bezemeleri ve şair Hâmi imzasını taşıyan mersiyesi ile ikonografik açıdan ele alınacaktır.

Hurufat Defterlerine Göre Finike’deki Camiler (XVII.-XIX. Yüzyıllar Arası)

Ayşe Balkaya — 2023-03-19

Hurufat defterlerinde, vakıf ve vakıf müesseselerine dair önemli malûmatlar yer almaktadır. Bu da mevcut binaların yanı sıra vakfiyesi olmayan ve de zamanla tahribata uğrayarak yok olmuş yapılara dair bilgilere ulaşmamızı sağlamaktadır. Ayrıca kayıtlarda, vakıf yöneticileri başta olmak üzere; cami, medrese, mektep, mescit, muallimhâne ve zaviye gibi kurumlarda görev yapan kişilere dair atamalarda kaza esasına göre kaydedilmiştir. Belgelerdeki atamalar yalnızca kaza ve merkezler değil aynı zamanda köy ve yol güzergâhlarında yer alan vakıf eserlerin tespitine de imkân vermektedir. Vazife sahiplerinin isimleri ve ücretleri ile beraber atamalarının nasıl gerçekleştiği, tayin ve azil işlemlerinin nedenleri gibi teferruatlı bilgiler de defterlerde yer almaktadır. Bu bağlamda söz konusu defterler, ait oldukları bölgelerin; dinî hayatını, eğitim kurumlarını ve görevlilerin ücretleriyle de iktisadî durumunu yansıtmaktadır. Bu çalışmada ise günümüzde Antalya’ya bağlı bir ilçe olan Finike kazasına ait hurufat kayıtları incelenmektedir. VGMA’da yer alan Finike’ye ait 19 hurufat defterinde; kazanın XVII. yüzyıl sonlarından XIX. yüzyıl ortalarına kadar devam eden, camilere yönelik atamalar mevcuttur. Hurufat defterlerinden, Finike kazasının dinî yapılarından olan camilerinin yaklaşık iki asırlık döneme ait bilgilerine ulaşılabilmektedir.

Heybeliada Ruhban Okulu’nun Mimarisi ve Süsleme Özelliklerine Dair Tespitler

Zeynep Emel Ekim — 2023-03-19

Osmanlı İmparatorluğu’nda batılılaşma ve azınlık haklarının iyileştirilmesi hareketlerinin yoğunlaştığı 19 ve 20. yüzyıllarda, İmparatorluk sınırları içinde çok sayıda Rum ve diğer azınlıklara ait okul binaları inşa edilmiştir. Ruhban Okulu diğerlerinden farklı olarak tarihi bir geçmişe sahiptir. Bizans döneminden itibaren Manastırın yerine kurulan Ruhban Okulu bir ibadet yeri olmasının yanında saraydan ve ricalden kişilerin sürgüne gönderildiği bir yer olarak da karşımıza çıkmaktadır. Rum okullarının mimari programlarında; derslikler, atölyeler, laboratuvar, çok amaçlı salon, yemekhane, mutfak, spor salonu, kütüphane, öğretmen odası ya da odaları ve yatakhane gibi mekânlar bulunmaktadır. Bir Rum Okulu olarak Heybeliada Ruhban Okulu, yapı kompleksinin içerisinde yer almaktadır. Diğer bir ifadeyle okul yapısı ve ek binaları geniş bir arazide inşa edilmiştir. Okul yapısının yanı sıra, şapel, mutfak, çamaşırhane binası, ahırlar, avlu ve bahçe bulunmaktadır. 19.yy İstanbul kent mimarlığına büyük katkısı olan Ruhban Okulu mimarisi ve süslemesi ile Heybeliada’nın en göze çarpan eserleri arasındadır. Bu çalışmada Heybeliada Ruhban Okulu’nun mimari ve süsleme özelliklerine ilişkin bazı tespitler aktarılmıştır.