HALEB VİLÂYET NİZÂMNÂMESİ (1865)

Özet

Osmanlı Devleti’nde neredeyse ondokuzuncu yüz yılın tamamı batıcılık reformlarıile geçmiştir. Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, Birinci ve İkinci Meşrûtiyet’in ilânı yapılan reformların ana başlıklarını oluşturur. Bu reformlar içinde 1864 Vilâyet Nizâmnâmesi ve getirdiği yenilik ayrı bir önem taşır. 1864 Vilâyet Nizamnâmesi daha önce var olan beylerbeylik ve eyâlet sistemini kaldırmış ve yerine mülkî idârede vilâyet sistemini getirmiştir. Getirilen sistem Cumhuriyet dönemindeki vilâyet sisteminin de temelini oluşturmaktadır. 1864 Vilâyet Nizamnâmesi esas alınarak ilk defa Tuna Vilâyet Nizâmnâmesi hazırlanmış ve Mithat Paşa’nın burada valilik yapması ile uygulamaya girmiştir. Bundan sonra Bosna, Suriye, Lübnan ve Haleb vilâyet nizâmnâmeleri uygulamaya konulmuştur. Haleb Vilâyet Nizâmnâmesini hazırlayan ve hazırlatan Ahmed Cevdet Paşa’dır. Ahmed Cevdet Paşa 1865 tarihinde Haleb vâliliğine tayin edilmiş ve vilâyet nizâmnâmesini hazırlayarak uygulamaya koymuştur. Haleb Vilâyet Nizâmnâmesi dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm; mülkî idâre ve hukukî işleri, ikinci bölüm; Livâ(sancak)’ın idâresi ve sancakta hukuk işleri, üçüncü bölüm; kazâ idâresi ve kazâda hukuk işleri, dördüncü bölüm; köy idâresi, beşinci bölümde ise; köyde, kazada, sancakta ve vilâyet merkezinde yapılacak seçim usüllerini kapsamaktadır. Bu makalede evvelâ Haleb Vilâyet Nizâmnâmesi öncesinde yapılan reformlar ve gelişmeler ele alınmıştır. Daha sonra Haleb Vilâyetnizâmnâmesi günümüz Türkçe’sine aktarılmış ve okuyucunun anlayacağı biçimde sadeleştirilmiştir.